Programma in vogelvlucht
Inleiding
Houten is een fijne en duurzame gemeente om in te wonen, werken, leren en ontspannen. In de afgelopen decennia is het dorp Houten uitgegroeid tot een middelgrote stad van circa 50.000 inwoners. Dit betekent echter niet dat Houten af is. Er is een enorme druk op de woningmarkt en de klimaatverandering dwingt ons nu echt tot handelen. Dit resulteert in nieuwe opgaven waarbij misschien wel de grootste uitdaging is: hoe gaan wij om met onze beperkte ruimte en hoe houden wij de balans in evenwicht opdat wij ons verleden behouden, het bestaande Houten koesteren en ons daarnaast toch weten te transformeren naar een grotere stad die klaar is voor de toekomst.
De zeven deelprogramma's dragen allen bij om hier invulling aan te geven, maar een goed resultaat kan alleen behaald worden als al deze deelprogramma’s en de andere programma’s uit deze begroting in onderlinge samenhang ontwikkeld worden met respect voor elkaars doelstellingen en uitgangspunten.
Behaalde maatschappelijke doelen
Gerealiseerde maatschappelijke effecten (subdoelen)
In 2019 zijn de ingezette lijnen van voorgaande jaren verder opgepakt en is gewerkt aan de doelen die in 2018 door het nieuwe college zijn gesteld. Deze nieuwe doelen spelen vooral in op de huidige maatschappelijke vraagstukken zoals de enorme druk op de woningmarkt (het gaat dan niet alleen om het aantal woningen maar ook om het juiste type woningen), hoe richten wij Houten in relatie tot de klimaatverandering en hoe gaan wij onze energievoorziening regelen naar de toekomst toe (wat een nog urgenter vraagstuk is geworden door de eerder doorgevoerde wetgeving dat nieuwe woningen gasloos moeten zijn en bestaande woningen binnen niet al te lange tijd gasloos moeten worden). Tel hierbij het maatschappelijke uitgangspunt op dat mensen langer zelfstandig op zichzelf moet blijven wonen en dat wij zorgbehoevenden een plaats willen geven binnen Houten dan wordt duidelijk dat we moeten inzetten op slim ruimtegebruik waarbij altijd de vraag centraal staat: welke maatschappelijke vraagstukken lossen we hiermee op.
We kunnen constateren dat er binnen dit programma een aantal grote trajecten en ontwikkelingen spelen die veel impact hebben op de diverse projecten en werkzaamheden van medewerkers die werkzaam zijn op dit programma, namelijk de Ruimtelijke Koers, de Omgevingswet, de Energietransitie, agrarische structuurversterking en de herijking visie Oude Dorp. Ook speelden er in 2019 een aantal onvoorziene omstandigheden zoals de stikstof problematiek en de PFAS. Een aantal medewerkers viel in 2019 (langdurig) uit. Bovendien vormt de jaarrekening geen rapportage van de wettelijke taken, die uitgevoerd moeten worden. Te denken valt hierbij aan de voorbereidingen die worden verricht op de implementatie van de omgevingswet, het adviseren over bestemmingsplannen en ruimtelijke initiatieven, de integrale en multi-discipinaire benadering van initiatieven in het planteam (gemiddeld vier per week) en het op de juiste wijze publiceren in digitaal ontsluiten van ruimtelijke plannen. Desondanks kunnen we constateren dat de behaalde maatschappelijke doelen binnen dit programma naar behoren zijn.
Voor wat betreft Wonen hebben we in 2019 minder woningen gerealiseerd dan geraamd (133 woningen i.p.v. 225 woningen). In 2019 is vol ingezet om zoveel mogelijk woningen te ontwikkelen volgens de afgesproken lijnen van de Woonvisie en het Programma Ruimte. De verwachting was dat de locaties Citadel (120 woningen) en Hofspoor (37 woningen) in geheel zouden worden opgeleverd in 2019. In werkelijkheid zijn dat 42 woningen. Het restant (ongeveer 100 woningen) wordt opgeleverd voorjaar 2020. De projectontwikkeling is vergevorderd – en deels al in uitvoering - voor de grotere plannen (Eikenhout, Hofstad III, Wegwijzer- Den Oord en Hofstad IV b). Oplevering hiervan wordt de komende jaren verwacht. Tevens is het proces rond de Ruimtelijke Koers bezig. Zolang besluitvorming daarover niet is afgerond kunnen bepaalde woningbouwinitiatieven niet verder worden opgepakt. Daarnaast hebben uitgebreide participatieprocedures en personeelstekorten in de bouwsector tot vertraging geleid.
We zien een omslag in de soort woningen dat wordt gebouwd: meer gelijkvloerse woningen voor senioren en starters dan eengezinswoningen. Dit is een resultaat van de ingezette koers om meer passende woningen te bouwen. In 2019 zijn er geen sociale huurwoningen gebouwd. Er staan projecten op stapel voor o.a. zo’n 250 sociale huurwoningen, maar de opleveringen daarvan zullen plaatsvinden vanaf 2020.
Bij de Commerciële voorzieningen en horeca zien we dat de in de crisis ontstane leegstand, die de afgelopen jaren afnam, nu juist weer toeneemt. Door de gereedgekomen herontwikkeling van centrum Het Rond is het gebied weliswaar aantrekkelijker geworden maar recent zien we dat het centrum – net als de centra in veel andere middelgrote gemeenten – gebukt gaat onder faillissementen van landelijke ketens en sluiting van filialen. In 2019 is een centrumoverleg opgestart met vastgoedeigenaar Altera en de Belangenvereniging Het Rond waarin gezamenlijk wordt gewerkt aan een compact, toekomstbestendig en vitaal centrum. Dit is tevens uitgangspunt voor het centrum binnen de Ruimtelijke Koers. Wel zien we dat de ondernemers recent weer investeren in nieuwe horecagelegenheden en hoogwaardigere buitenruimte (terrassen), met name op Het Rond.
Het onderhoud van de openbare ruimte (leefomgeving) heeft in 2019 in verschillende opzichten geleid tot waardering bij inwoners en ook betrokkenheid.Het percentage groen en water dat voldoet aan de kwaliteitsnorm is maar liefst 99%. De hoge score is te verklaren doordat water en groenvoorzieningen zijn onderhouden conform het door de raad vastgestelde beeldkwaliteitskader (en wat de gemeente ook goed controleert). Voor wat betreft zwerfafval in groen en water is de verklaring dat burgers in Houten blijkbaar weinig afval in de openbare ruimte achterlaten. Waar dat wel gebeurt, ruimt de buitendienst incidenteel afval op wanneer zij afvalbakken leegt. Daarnaast zijn ook veel burgers actief op het gebied van opruimen van afval in de openbare ruimte. Hierbij faciliteert de gemeente hen door het leveren van onder andere afvalknijpers. Het percentage inwoners dat vindt dat de eigen buurt schoon is, is dan ook hoog (78%). De verlichting wordt steeds duurzamer (LED).
Bij de vervanging van speeltoestellen hebben we in overleg met de buurt bepaald hoe de locaties het beste konden worden ingericht. Er zijn 50 speel- en sporttoestellen vervangen of nieuw geplaatst. Het aandeel Houtenaren dat tevreden is over het aanbod van speeltoestellen voor kinderen tot 12 jaar is in het afgelopen jaar gestabiliseerd op 75%.
De Gebiedsontwikkeling heeft in 2019 vol ingezet op het realiseren van de doelen uit het vastgestelde Programma Ruimte 2017-2019. Dit heeft geleid tot het faciliteren van veel initiatieven die door inwoners / bedrijven zijn aangedragen (uitnodigingsplanologie). Ook de gemeente zelf heeft diverse plangebieden in de markt gezet welke ontwikkeld gaan worden (o.a. Eikenhout, De Geer, Tuurdijk). Tevens is er gewerkt om de invulling van de laatste Vinex-locaties in gang te kunnen zetten en is er in de buitengebieden veel inzet geweest om deze gebieden juist te versterken voor de bewoners en bedrijven maar ook om deze gebieden nog beter te kunnen benutten voor natuur, recreatie en behoud van het aanwezige landschap. Er zijn belangrijke stappen gezet in het leefbaar houden van de kleine kernen. In 2019 is de Leefbaarheidsvisie Mooi ’t Goy tot stand gekomen door betrokken inwoners uit 't Goy in samenwerking met de gemeente. Ook zijn de eerste vergunningen verstrekt voor zonnevelden wat een belangrijke bijdrage gaat leveren aan onze klimaatdoelstellingen. De afgelopen jaren is op tal van manieren geprobeerd agrarische structuurversterking te bevorderen op het Eiland van Schalkwijk. Om de doelen uit de structuurvisie voor Eiland van Schalkwijk te mogelijk te maken, zijn er in 2019 intentieovereenkomsten aangegaan met twee agrarische bedrijven op het eiland. Een agrarisch bedrijf verhuist van de Lekdijk 28 naar een nieuwe plek aan de Trip (ASV- Project 1). Een ander agrarisch bedrijf verhuist van de Lagedijk 1/Lange Uitweg naar de Kanaaldijk Zuid (ASV-Project 2). Bij de Lagedijk 1/Lange Uitweg komt daarmee onder andere een locatie beschikbaar voor de huisvesting van een woon- en dagbestedingslocatie voor jong volwassenen met een verstandelijke handicap. In samenspraak met de provincie, Nieuwegein, HDSR en Rijkswaterstaat is in 2019 hard gewerkt aan een samenwerkingsovereenkomst voor een gebiedsgerichte aanpak in het zuidwestelijke deel van het Eiland van Schalkwijk. Deze gebiedsgerichte aanpak hangt samen met de Lekdijkversterking, de herontwikkeling van Fort Honswijk, de intensivering van recreatiegebied ’t Waal en enkele andere overheid gestuurde ontwikkelingen die inhoudelijk én planning technisch met elkaar samenhangen.
Een andere belangrijke mijlpaal is dat er steeds meer gronden op het Werklandschap De Meerpaal zijn verkocht en dat de invulling van dit bedrijventerrein daarmee vorm krijgt. In 2019 is tevens het proces opgestart om te komen tot een Ruimtelijke Koers en de herijking van de visie Oude Dorp. Dit betekent dat een groot aantal (particuliere) initiatieven on hold is gezet in afwachting van besluitvorming over deze trajecten.
Bij alle bovengenoemde ontwikkelingen zijn en worden verbindingen gezocht met de verschillende deelprogramma’s van het programma Duurzame leefomgeving maar ook met de andere programma’s uit de begroting, waarbij als uitgangspunt wordt gehanteerd dat één ontwikkeling kan bijdragen aan meerdere doelstellingen uit verschillende (deel)programma's.
Het deelprogramma Duurzaamheid en energietransitie heeft in 2019 veel inzet gepleegd op het Energieplan, de Regionale Energiestrategie en (voorbereidingen voor) de Transitievisie Warmte. Al deze plannen leiden in 2020 en 2021 tot belangrijke besluiten over de energietransitie in Houten. In 2019 heeft de gemeenteraad belangrijke besluiten genomen, die in de komende jaren tot een forse groei zullen gaan leiden van de hoeveelheid lokaal geproduceerde duurzame energie: Windpark Goyerbrug, zonneveld Provincialeweg in Schalkwijk en zonneveld Oostrumsdijkje-Beusichemseweg in ’t Goy. Ook onze inwoners wekken steeds meer duurzame energie zelf op en/of beperken hun energieverbruik. Dit is terug te zien in een gestage groei van het percentage duurzame energie in Houten. De gemeente ondersteunt hen met het energieloket 'jouwhuisslimmer.nl' en via de ondersteuning van lokale initiatieven met praktische hulp en offline informatie. Ook zijn er flinke stappen gezet in de omzetting van (gemeentelijke) verharding naar groen en is de bewustwording en actiebereidheid onder inwoners vergroot.
In 2019 is ook het Water-en Rioleringsplan 2020 – 2023 vastgesteld. Dit plan draagt bij aan het ‘klimaatproof’ maken van Houten in 2040.
Niet gerealiseerde maatschappelijke effecten (subdoelen)
Naast de vele gerealiseerde doelen moeten we ook vaststellen dat een aantal gestelde doelen niet is gerealiseerd. In hoofdzaak komt dit door een tweetal ontwikkelingen.
Ontwikkeling 1: Door de druk op de (regionale) woningmarkt heeft het nieuwe college besloten om te laten onderzoeken of Houten uitgebreid kan worden met ca. 4.300 - 5.300 woningen. Dit resulteert erin dat het proces om te komen tot een Ruimtelijke Koers Houten in 2019 is opgestart en in 2020 besluitvorming plaatsvindt. Een aantal (deel)gebieden zal daarom even in de wacht worden gezet in afwachting van de uitkomst van deze koers. Dit betekent concreet dat een aantal doelen uit de deelprogramma's Leefomgeving, Gebiedsontwikkeling en Duurzaamheid en energietransitie niet in 2019 gerealiseerd is, maar dat deze gekoppeld zijn aan de uit te werken Ruimtelijke Koers Houten in 2020.
Ontwikkeling 2: Van rijkswege is opgelegd dat alle gemeenten in regioverband in 2019 een Regionale Energie Strategie gaan uitwerken. Deze strategie zal duidelijkheid gaan brengen en inzicht geven in de Houtense opgave wat resulteert in een eveneens op te stellen Houtens Klimaatplan (waarvan als onderdeel het Energieplan wel in 2019 is opgesteld). De totstandkoming van de Regionale Energie Strategie heeft echter vertraging opgelopen door uitstel van het Klimaatakkoord. Daarom is een aantal doelen/activiteiten niet gerealiseerd in 2019.
Bij de wegverharding is het niet mogelijk gebleken om binnen het huidige budget voor straatreiniging te voldoen aan de afgesproken beeldkwaliteit. In 2020 wordt hiervoor naar een oplossing gezocht.
Prestaties
In de begroting zijn diverse prestatie-indicatoren opgenomen. Onderstaand wordt schematisch weergegeven welk percentage van de geplande kwalitatieve prestatie-indicatoren is gerealiseerd.
Zoals uit bovenstaande grafiek blijkt is 62% gerealiseerd. De belangrijkste resultaten worden hieronder nader toegelicht.
Gerealiseerde prestaties
In 2019 zijn er 133 woningen gerealiseerd voor diverse doelgroepen (met name voor ouderen en starters).
De leefomgeving is verder vergroend door middel van ontstening en er zijn weer diverse maatregelen uitgevoerd om de biodiversiteit te vergroten. Zo zijn er boomspiegels vergroot en ingeplant met vaste planten, “oudere” uitgegroeide plantsoenen zijn omgevormd en aangeplant met planten met meer kleur en vruchten, er is meer gebruik gemaakt van groepen met bloeiende vaste planten en op een aantal locaties is een ander maaibeleid toegepast om meer kruiden in het gras te krijgen.
Ook de wegen, trottoirs, civieltechnische kunstwerken, straatmeubilair, riolering en de twee gemeentelijke begraafplaatsen zijn goed onderhouden. In aanvulling op het reguliere schoonmaakwerk door de eigen dienst zijn enkele schoonmaakacties georganiseerd zoals de Landelijke Opschoondag, Keep it Clean Day, Schone Lek en het opruimen van vuurwerkafval.
Er zijn diverse bewonersinitiatieven gestimuleerd en ondersteund, zoals: het herinrichten van de Dorpsstraat in samenwerking met de initiatiefgroep Dorpsstraat, ontstenen en vergroenen met groenadoptanten in de Tiendhoeve i.s.m. het Wellantcollege, verbeteren van een speelplek met de bewoners van de Atalantaberm m.b.t.v. Ons Fonds, bruisbijeenkomst voor initiatiefnemers in het gemeentehuis, aanleg geveltuinen Cella Helvetica in samenwerking met tv-programma De Grote Tuinverbouwing, realisatie hondenlosloopterrein in Schalkwijk en Peppelkade, ontstenen en vergroenen van een stoep in Castellum (Fossa Italica), aanleg bloemenweide bij Reinaerde in Weteringhoek.
De pilot met 'groene leges' is verlengd om de verduurzaming van particuliere woningen te stimuleren en er zijn twee Houtense zonnevelden vergund (dat brengt het totaal op drie).
De prestaties met betrekking tot het deelprogramma Landschap en Recreatiezijn tweeledig. Enerzijds wordt er veel input geleverd aan de gebiedsontwikkelingsprojecten door juist vooraf mee te denken over de inbedding hiervan en anderzijds wordt vooral steeds meer ingezet op het geven van adviezen aan particuliere initiatieven als het gaat om landschappelijke borging van bestaande landschapselementen of het verhogen hiervan.
Door de toename van het aantal woningen (en de voor ons liggende opgave hiervan) wordt recreatie nog belangrijker dan dit al was. Samen met het recreatieschap en met de omliggende gemeenten ('Utrecht Region") zijn er bewegwijzerde wandelroutes gerealiseerd, websites gelanceerd (voor zowel de hele regio als specifiek het Kromme Rijn gebied) en zijn diverse particuliere initiatieven gefaciliteerd die bijdragen aan de uitbreiding van recreatieve voorzieningen in onze gemeente.
Voor wat betreft Cultuurhistorie en archeologieis ook vooral ingezet om aan de 'voorkant' van projecten mee te denken en te adviseren over hoe hiermee om te gaan. Bij de jaarlijkse Open Monumenten Dag zijn er in Houten minder monumenten opengesteld dan in 2018.
Niet gerealiseerde prestaties
Een aantal prestaties is niet gerealiseerd. Enerzijds heeft dit te maken met de eerder genoemde visietrajecten op het gebied van woningbouw (proces Ruimtelijke Koers) en de op te stellen Regionale Energie Strategie in samenhang met het Houtens Klimaatplan.
De ontwikkeling van Hofstad IVb laat ook nog op zich wachten. Goed nieuws is dat inmiddels de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed akkoord is met het plan van aanpak voor de archeologie. Hiernaast zijn er een aantal projecten waarbij de doorlooptijd om diverse redenen langer duurt dan op voorhand voorzien. Er zijn echter wel belangrijke raadsbesluiten genomen die de voortgang in de transformatie Wegwijzer – Den Oord en Bos Nieuw Wulven hebben vlot getrokken. Ook in het project Woningbouw Wickenburgselaan zijn stappen gezet en besluitvorming volgt medio 2020.
Hoe hebben de gerealiseerde prestaties bijgedragen aan de beoogde maatschappelijke effecten?
Veel van de gerealiseerde prestaties hebben direct bijgedragen aan het beoogde maatschappelijke effect. Opgeleverde, energiezuinige/energieneutrale/gasloze/woningen voor verschillende doelgroepen in een leefbare omgeving, vaak uitgevoerd met parkeerplaatsen van halfopen verharding, dragen bij aan bijna alle deelprogramma's. Zij geven invulling aan diverse maatschappelijke vraagstukken die niet alleen dit programma Duurzaam betreffen maar ook aan andere programma's zoals Samen Leven, Veilige Leefomgeving en Bereikbaarheid. Meer en meer wordt door de intensievere samenwerking tussen de gemeentelijke afdelingen het nieuwe Houten integraal vormgegeven!